Beeld bij het nieuws

cameraman.png

Op het gebied van kunst, psychologie, communicatie en journalistiek zijn nuttige studies gedaan naar het gebruik van beelden. Een aantal inzichten zijn bruikbaar om de effectiviteit van beelden bij het nieuws te vergroten. Deze handreiking is bedoeld als praktisch hulpmiddel bij het beter zichtbaar maken van de diaconie in de parochies. 

"Waar dien je zoal op te letten? Hoe kun je de effectiviteit van beelden vergroten bij diaconale activiteiten?" Dit zijn de vragen die bij deze handreiking aan de orde komen. In zijn algemeenheid wordt steeds het woord 'beelden' gebruikt waar zowel foto's als video van toepassingen kunnen zijn.

Inhoud

• Beeldcultuur
  • Beeldvorming
  • Verantwoord omgaan met beelden
• Portretrecht
• Richtlijnen bij het maken van foto's in het kader van de AVG
• Wat leg je vast?
• Hoe leg je het vast?
• Bronnen en aanbevolen literatuur

Beeldcultuur

De ontwikkelingen rond het gebruik van beeld bij of als nieuws kan worden uitgelegd aan de hand van beeldcultuur. We spreken in dat geval van een 'maatschappelijke ontwikkeling waarbij visuele beelden een indringende rol spelen in communicatieve situaties'. De invloed van beelden is dermate sterk en overheersend dat er zowel gewenste als ongewenste effecten door ontstaan. Makers van nieuwsprogramma's begeven zich altijd in een krachtenveld van belangen. Dat resulteert vervolgens in beelden die selectief, gekleurd, gemanipuleerd en indringend de kijkers bereiken en beïnvloeden. De kijkers zijn vervolgens minder in staat een objectief beeld te vormen van de werkelijkheid. Het beeld verdringt het woord. Dat is onder meer zichtbaar bij mediatrends.

Beeldvorming-communicatiemodel.png

Beeldvorming: Niet alleen woorden zijn bepalend voor hoe iemand over je denkt..

Beeldvorming

Verwant aan beelden die een situatie laten zien, is het imago dat ieder persoon of parochie heeft. Het beeld dat iemand in zijn/haar hoofd heeft gevormd van de parochie, is mede bepalend voor de opvattingen die deze persoon heeft over de parochie (en breder: de Kerk). Dit beeld kan rationeel zijn, maar is meestal gemengd met emoties. Aan een goed imago valt te werken. De inzichten op het gebied van reputatiemanagement zijn ook interessant voor  diaconale werkgroepen en caritasbesturen. Hierover is meer te lezen bij beeldvorming.

Verantwoord omgaan met beelden

Het plaatsen van beelden bij het nieuws vraagt om verschillenden redenen om ethische journalistieke verantwoordelijkheid: Komt het beeld voldoende overeen met het nieuwsfeit? Laat ik de personen die in beeld komen in hun waarde? Denk aan de privacy van de kwetsbare. Wordt er niet overdreven? Of schiet het beeld juist te kort? Is de foto authentiek? Zowel bij het maken als bij het selecteren van beelden zijn er een aantal afwegingen om rekening mee te houden.

Portretrecht

Op zijn website Iusmentis gaat jurist Arnoud Engelfriet in op enkele juridische factoren bij het gebruik van beeldmateriaal. Bondig is zijn inleiding op het onderwerp Portretrecht:

Wie een foto maakt, heeft daarop het auteursrecht. Dit geldt natuurlijk ook voor portretfoto's. Maar publiceren van foto's van personen mag niet zomaar. De geportretteerde heeft ook bepaalde rechten. Dit heet het portretrecht. Op grond van zijn portretrecht mag de geportretteerde bijvoorbeeld de foto zelf kopiëren en (in beperkte mate) publiceren, mits de naam van de fotograaf maar genoemd wordt.

Een portret dat zonder opdracht is gemaakt, mag alleen worden gepubliceerd als daarmee geen redelijk belang van de geportretteerde in gevaar komt. In veel gevallen gaat het dan om een privacybelang. Als de foto nieuwswaarde heeft, moet dit privacybelang worden afgewogen tegen het belang van vrije meningsuiting.

Deze regels gelden natuurlijk net zo goed voor films in plaats van foto's.

Engelfriet legt tevens uit wat precies met een portret bedoeld wordt, wanneer er sprake is van een 'portret in opdracht', hoe belangrijk privacy is in relatie tot vrijheid van meningsuiting etc. Voor diaconale activiteiten zou het niet nodig moeten zijn om verwikkeld te raken in een discussie over privacy en vrijheid van meningsuiting.

Tip: Maak er een gewoonte van om van tevoren even te vragen of het een bezwaar is dat je beelden maakt. Op internet zijn veel protocollen te vinden van hoe bijvoorbeeld scholen hiermee omgaan. Ouders vinden het namelijk niet altijd wenselijk dat hun kinderen 'op internet staan'. Ook hoe vrijwilligersorganisaties omgaan met fotomateriaal is leerzaam voor parochies.

Richtlijnen bij het maken van foto's in het kader van de AVG

In het kader van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), zijn er op 14 mei 2018 door het Secretariaat Rooms Katholieke Kerk (SRKK) richtlijnen uitgegeven omtrent het maken, bewaren en publiceren van foto's door parochies. De richtlijnen zijn stevig. Ze ontnemen zelfs de 'lust' om überhaupt foto's te maken bij kerkelijke activiteiten. Laat je echter niet ontmoedigen. Veel mensen zijn de formele vraag of er foto's gemaakt mogen worden intussen gewend. Je komt professioneel over en mensen vinden het meestal jammer als ze naderhand geen foto's kunnen terugzien op de parochiewebsite of in de krant.

Richtlijnen voor parochies:

1. Een foto waar een persoon herkenbaar op staat, is een persoonsgegeven. Een parochie mag een dergelijke foto niet zonder toestemming van de betrokkene publiceren in het parochieblad, op de parochiewebsite of publiceren via andere communicatiekanalen van de parochie.
   • Voor het publiceren van een foto in het parochieblad, op de parochiewebsite of op sociale media van de parochie wordt door de parochie toestemming van de betrokkene gevraagd. (lees hiervoor meer uitgebreid: Praktische handleiding Parochieblad/parochieberichten)
2. Een foto van een kind (<16 jaar) mag alleen gemaakt en/of gepubliceerd worden als de parochie hiervoor toestemming heeft van de ouders of wettelijke vertegenwoordiger(s) van het kind. Deze toestemming wordt door de parochie schriftelijk vastgelegd.
   • De parochie vraagt ouders of wettelijke vertegenwoordigers van kinderen (<16 jaar) schriftelijk om toestemming voor het maken of publiceren van foto’s van:
     • de voorbereidingsactiviteiten en viering van de Eerste H. Communie;
     • parochiële kinderactiviteiten;
     • de voorbereidingsactiviteiten en viering van het H. Vormsel;
     • bijeenkomsten van een tiener- of jongerengroep.
3. Als er foto’s worden gemaakt tijdens parochieactiviteiten wordt dit voor de aanvang van de activiteit kenbaar gemaakt aan de aanwezigen. Aanwezigen worden geïnformeerd over:
   • hoe de aanwezigen ter plekke eventuele bezwaren kenbaar kunnen maken;
   • waar de foto’s worden gepubliceerd.
     • Bijvoorbeeld: “Tijdens deze parochieactiviteit zullen foto’s worden gemaakt. De foto’s kunnen worden gebruikt voor een verslag van deze activiteit in het parochieblad of de parochiewebsite. Als u niet wilt dat een foto van u gepubliceerd wordt, kan u dit kenbaar maken aan de fotograaf of doorgeven aan het parochiesecretariaat.”
4. Wordt een foto van een betrokkene gepubliceerd, dan heeft de betrokkene altijd het recht om de foto door de parochie direct te laten verwijderen. Indien bezwaar wordt gemaakt tegen publicatie van een foto wordt deze binnen 24 uur na ontvangst van de melding verwijderd.

Stockfoto's en cliparts

Stockfoto's zijn foto's van hoge kwaliteit die veelal vrij te gebruiken zijn (c.q. geen restricties hebben in verband met auteursrecht). Hieronder enkele aanbieders van stockfoto's. Wel om over na te denken: wie veel gebruik van maakt van dit soort foto's ziet ze overal terugkomen. Zeker als je zoekt op thema's als 'liefde' (of 'love', want Engelse zoektermen geven vaak meer resultaten) heb je kans dat deze afbeeldingen al tienduizenden keren zijn gebruikt in allerlei media. Maar goed: ze kunnen toch goed uitkomen als tweede foto of sfeerfoto. Vaak zijn ze beter dan helemaal geen foto.

• Pexels (vrijwel alle aanbod is gratis en vrij te gebruiken)
• Freeimages (veel gratis, geen account nodig)
• Unsplash (vrijwel alle aanbod is gratis en vrij te gebruiken)
• Pixabay (vrijwel alle aanbod is gratis en vrij te gebruiken)
• iStock (deels betaald, deels gratis. Account vereist)

flipover.png

Cliparts

Naast (of in plaats van) foto's zijn er ook veel rechtenvrije illustraties ofwel cliparts in in omloop. Het voordeel daarvan is dat deze erg gemakkelijk met elkaar te combineren en te bewerken zijn. Afbeeldingen van onderstaande websites zijn gemakkelijk te bewerken in grafische pakketten zoals het vrij verkrijgbare Inkscape. Ben je een beetje handig met dergelijke programma's, overweeg dan zelf een reeks illustraties aan te maken. De poppetjes op deze pagina zijn er een voorbeeld van.

• openclipart.org
• clker.com

Katholiekleven

Tip: Het videokanaal van de Nederlandse bisschoppen Katholiekleven bevat veel materiaal dat 1:1 te gebruiken is bij catechese of bij inspiratiepagina's op de parochiewebsite. De rubriek 'de boodschap' is hier bijvoorbeeld geschikt voor. De meeste websites zijn geschikt om video's in te sluiten.

Wat leg je vast?

Net zoals bij het schrijven van een nieuwsbericht, voldoet een goede nieuwsfoto ook aan de 5 W's (+H)! Fotograaf Remco van der Kruis schrijft daar een uitstekende blog over. Een citaat uit zijn blog:

In een foto voor de krant moeten in een oogopslag de vijf W's te herkennen zijn: Wie, Wat, Waar, Wanneer, Waarom en Hoe. Wanneer en Waarom zijn vaak wat lastig, maar de andere kun je vaak in de foto weergeven.

Voor videobeelden geldt dat ook. De kijker beslist al binnen een paar seconden of hij verder kijkt of niet. In de eerste seconden moet je dus een goede (en aantrekkelijke) verwachting kunnen geven van de rest van het filmpje. Zie ook de aanwijzingen bij het maken van filmpjes.

Diaconie

Enkele zaken die belangrijk zijn bij het opnemen van beelden bij diaconale activiteiten:

• Let op bij het vastleggen van de kwetsbare medemens zelf. Je stelt weliswaar je doelgroep centraal, maar voor hen kan privacy (ook onuitgesproken) een groot thema zijn!
• Wéét van tevoren of je überhaupt wel foto's mág maken op de locatie waar de actie plaatsvindt. In asielzoekerscentra is dat soms maar de vraag. In het algemeen geldt dat het verschil maakt of de foto genomen is in de openbare ruimte of in een besloten setting.
• Juridisch gezien is er een belangrijk verschil tussen opnemen en publiceren. In de dagelijkse praktijk gaat iedereen ervan uit dat wat opgenomen is, ook gepubliceerd wordt.
• Stuur niet aan op geposeerde portretfoto's. Laat het proces zien: Een vrijwilliger die een voedselpakket inpakt, jongeren die een fruitmand vullen, kinderen die de stoep vegen van ouderen. Denk aan de vijf W's! Waaraan zie je dat het van de kerk is?
• Is het voor de privacy belangrijk dat iemand niet herkeenbaar in beeld is, dan kun je hem of haar van achter fotograferen. Fotografen gruwelen van deze optie, maar soms is het beter dan helemaal geen foto. Zorg er in elk geval wél voor dat de rest van de foto ook de moeite waard is. Bijvoorbeeld: De parochie heeft een moestuinproject waar kansarme mensen groente mogen verbouwen. Hier is de moestuin zelf al een foto waard. Je kunt er dan voor kiezen om de mensen van achter, ver weg of onscherp te fotograferen (c.q. na te bewerken), terwijl de rest van de foto gevuld is met tomantenplanten.

20131024_syrian-refugees_nicholson_210.png

Zie de foto hiernaast. Wat zie je? In hoeverre wordt voldaan aan de 5 W's (+H)?

Wie:
Wat:
Waar:
Wanneer:
Waarom:
Hoe:

Hoe leg je het vast?

Enkele tips om het beste te halen uit de mogelijkheden die je camera biedt:

1. Gebruik zo veel mogelijk natuurlijke lichtbronnen (dus geen flitser).
2. Soms ontkom je er niet aan een foto te maken in een matig verlicht zaaltje. Kies dan een hoge ISO (of houd gewoon de automatische instelling aan). Een statief, tripod of desnoods een stoel of muur kan ook helpen om een onbewogen uitgangspositie te hebben.
3. Zeker bij groepsfoto's kun je gebruik maken van de 'burst modus'. Hiermee maakt je camera snel een reeks foto's achter elkaar. Dit is handig, want zo kun je er precies de foto tussenuit pikken waar iedereen zijn ogen open heeft. De kans is immers groot dat er altijd iemand knippert met zijn ogen.
4. Lees ook deze basisuitleg over fotografie, uitgelegd door Fotograaf Jeroen de Jong.

"Als je foto’s niet goed genoeg zijn, sta je niet dichtbij genoeg" ~ Robert Capa (fotograaf)

Foto of video?

Waar moet je bij beide keuzes op letten? Hieronder een overzicht van voor- en nadelen. Zie ook het onderdeel camerajournalistiek.

Uit de praktijk:

Je hebt een smartphone in de hand en je staat bij de finish van de schaatsbaan. Daar is een sponsoractie gaande waar vrijwilligers rondjes schaatsen. De opbrengst van de actie is bedoeld voor mensen die het minder breed hebben. Je kunt zowel foto's als filmpjes maken. Wat ga je doen? Welke afwegingen maak je?

Tip: Leg contact met een fotoclub in de buurt. Soms zijn daar hobbyfotografen bij aangesloten die het leuk vinden om foto's te maken voor hun portfolio. Zo kunnen zij materiaal opbouwen, oefenen en reportages maken voor zichzelf. Probeer af te spreken dat je enkele foto's (met naamsvermelding) kunt gebruiken voor je eigen nieuwsberichten.

Bronnen en aanbevolen literatuur

In de tekst wordt zo veel mogelijk direct naar bronnen verwezen. Hieronder een overzicht.

• Beeldvorming: werken aan het imago van de parochie
• Tussen taal en beeld;
• Inspelen op medialogica;
• Portretrecht op website Iusmentis;
• De vijf w's van nieuwsfotografie, door Remco van der Kruis;
• Basisuitleg fotografie, door Jeroen de Jong