Blijde dag
De Commissie voor Liturgische Muziek van het Bisdom Breda organiseerde op zaterdag 30 maart 2019 een studiedag onder de titel: Laeta Dies dat betekent 'blijde dag'. Het is de openingszin van de sequentie van het feest van de Heilige Benedictus dat de Kerk op 11 juli viert. De dag vond plaats in de kerk van de heilige aartsengel Michael te Breda.
Uit de keuze van dit thema blijkt dat de studiedag vooruit grijpt op de diocesane bedevaart, najaar van 2019, naar Subiaco en Montecassino waar de heilige Benedictus van Nursia geleefd en gewerkt heeft. In Montecassino ligt hij begraven. De benedictijnen hebben een grote verdienste voor het bevorderen van de gregoriaanse kerkzang. De studiedag stond daarom ook in het teken van het gregoriaans.
Rijkdom en pure vorm
Ongeveer 50 deelnemers waren naar de Bredase kerk gekomen. De voorzitter van de Commissie voor Liturgische muziek van het bisdom Breda, pastoor Han Akkermans, wees in zijn welkomstwoord op de rijkdom van het gregoriaans. Het is een pure vorm van muziek. Regelmatig hoor je in interviews met bekende musici dat hun kennismaking met de muziek verliep via het gregoriaans.
Een levende traditie met steeds de vraag naar authenticiteit
Wilko Brouwers verzorgde een inleiding voor de hele groep. Hij is koordirigent en leidde jarenlang de zang van de cisterciënzermonniken van de strikte observantie (ofwel trappisten) van de Achelse Kluis en was gastdocent in de Verenigde Staten. Uit zijn inleiding bleek dat we weinig weten van de oorspronkelijke uitvoering van het gregoriaans. Het gregoriaans is een levende traditie die met de tijd mee beweegt. Binnen die traditie weerklinkt steeds de vraag naar authenticiteit. De vraag naar de authentieke uitvoering is niet te beantwoorden, ondanks de verschillende pogingen zoals het Graduale Novum. Brouwers wees erop dat we ook gewend zijn aan bepaalde uitvoeringen van het gregoriaans. Hij maakte een vergelijking met het werk van Ludwig von Beethoven. Wanneer een musicoloog ontdekt dat de negende symfonie op een andere wijze vertolkt dient te worden, gaan we er niet onmiddellijk in mee. We zijn immers gewoon de traditionele versie te horen.
Ontwikkeling in dialoog met de ruimten
De hele kerkgeschiedenis door klinkt die roep om echtheid. Tegen het einde van de elfde eeuw ontstond binnen de benedictijner kloosterfamilie een hervormingsbeweging die zich verzette tegen de overdaad en luxe van de benedictijnerabdij van Cluny in de Bourgogne. Robert van Molesme wilde terug naar de roots. Hij stichtte een klooster in Molesme in de omgeving van Langres. Hij streefde naar een striktere beleving van de Regel van Benedictus. Toen dit klooster ook te rijk werd, trok hij verder naar het dal van Citeaux ten oosten van Dijon. Hier lag een onontgonnen gebied. Hier ligt de oorsprong van de cisterciënzers. De orde kreeg een geweldige stimulans door het optreden van Bernardus van Clairvaux (1090-1153). De cisterciënzers verrichtten handarbeid. Hun abdijkerken kenmerkten zich door een strakke eenvoud. Ze zochten naar een authentieke, eenvoudige zangwijze van het gregoriaans. Daartoe onderzochten ze in oude centra als Milaan en Metz de oorspronkelijke bronnen. Zij kenden al het dilemma van de authenticiteit. Ze kozen niet voor de oudste zangwijzen. Hun vorm van gregoriaans vormde een eenheid met de door hen gebouwde kerken. De monniken van Orval brachten zelfs kruiken in de muren aan om de akoestiek te verbeteren. Het gregoriaans ontwikkelt zich in een dialoog met de ruimten.
Ontstaan vanuit een mondelinge traditie en de melodie aangepast aan de zinsmelodie van het Latijn
Na deze interessante lezing, afgewisseld met zangoefeningen, gaf Jan Schuurmans een korte inleiding in het zingen van het gregoriaans. Hij ging in op de verschillende bronnen en de ontwikkeling van deze muziekstijl met Joodse, Syrische en Griekse invloeden. Hij benadrukte dat het gregoriaans ontstaan is in een mondelinge traditie. De melodie was aangepast aan de natuurlijke zinsmelodie van het Latijn.
Praktische mogelijkheden van het gregoriaans in de liturgie
Frans Bullens en pastoor Akkermans keken naar de praktische mogelijkheden van het gregoriaans in de liturgie en Wilco Brouwers verzorgde een workshop voor ervaren koorzangers. De dag werd afgesloten met een gezamenlijke workshop onder leiding van Wilco Brouwers.